Historia Gminy Korzenna

 

Dzieje wsi Korzenna są ściśle związane z historią całej Sądecczyzny, gdyż leży ona na jej obszarze.

Najdawniejszych śladów osadnictwa można by się doszukać już w czasach przedhistorycznych. Wykopaliska z okresu neolitu, a także znalezione fragmenty ceramiki sznurowej, oraz pozostałości kultury łużyckiej wskazują wyraźnie na

kierunki wędrówek ludzkich z Wyżyny Małopolskiej dolinami rzek na Pogórze i dalsze na południe.

Działały tu dwa prądy osadnicze:

–    krakowsko – sandomierski w górę Dunajca,

–    krakowski znad Skawy i Raby poprzez Beskid na Podhale.

Pierwsza faza osadników wyszła z rejonu Wiślicy, która w owym czasie była jedynym i to znacznym grodem leżącym najbliżej ujścia Dunajca.

Druga faza osadnictwa przypada na wiek XII i XIII, wiąże się ściśle z włączeniem Kasztelani Sądeckiej do województwa krakowskiego i równoczesnym zmniejszeniem wpływów Wiślicy. Główny bowiem trakt handlowy wiódł teraz nie do Wiślicy lecz do Krakowa poprzez Bochnie i Wieliczkę. Trakt ten odgrywał ważną rolę do roku 1298, daty powstania Nowego Sącza. Do roku 1257 Ziemia Sądecka znajdowała się w rękach książąt krakowskich z ramienia których zarządzał nią urzędnik książęcy – kasztelan.

W roku 1257 Bolesław Wstydliwy nadaje Ziemię Sądecką swej żonie Kindze, która eliminuje władzę księcia krakowskiego. Fundacje gospodarczo – administracyjne przejmują urzędnicy Kingi (włodarze) a na obszarze Sądecczyzny na dość szeroką skalę przeprowadza się akcję osadnictwa na prawie niemieckim.

Prawo to było prawem rolniczej Europy. Kolonizacja ta nie objęła całej Sądecczyzny ani rejonu Korzennej, lecz odegrała ważną rolę ponieważ wsie przyjmują na wzór osiedli

niemieckich ich ustrój prawny i gospodarczy, zaczęły naśladować techniczną i gospodarczą stronę kolonizacji.[2]

W wiekach XIV i XV akcja osadnicza w Sądeckiem objęła różne rejony. W szczególności była bardzo silna między Dunajcem a Białą Dunajcową gdzie leży Korzenna. Powstawały tu wsie „na dziko”, osadnicy zakładali pojedyncze lub kilkurodzinne osady w głębi puszczy niczyjej. Skąd pochodzili chłopi osiedlający się w nowo powstałych wsiach? Na to źródła nie dają odpowiedzi. Wiadomo jednak, że wszyscy osadnicy byli Polakami.

Gęstość zaludnienia obliczana na podstawie wykazu wpłaconego świętopietrza za Kazimierza Wielkiego wynosiła ponad 25 osób/km².

Nowe wsie zakładano na terenie zalesionym, wymagającym karczunku, więc król starał się o stworzenie dla osadników możliwie daleko posuniętych ulg.

Historia Korzennej sięga swymi korzeniami także czasów Kazimierza Wielkiego. Przed 1348 rokiem obecny obszar Korzennej porośnięty był lasem. Po wycięciu lasów lokowano wieś w 1348r. Parafia fundacji rycerskiej za zgodą Kazimierza Wielkiego została uposażona w 1348r., pierwsza wzmianka z 1350r. Nazwa wsi należy do grupy nazw topograficznych. Gdy zakładano wieś trzeba było wykarczować las, więc nazwę otrzymała zgodnie z jej wyglądem ówczesnym.

Na przełomie XIV i XV wieku na Sądecczyźnie notuje się kilka darowizn na rzecz osób prywatnych tj. rycerstwa oraz instytucji kościelnych. Rody władające wsią Korzenna to rody rycerskie. W roku 1357 Korzenna należy do rodziny Strzemieńczyków herbu Strzemię. Pochodzenie herbu Strzemię datuje się z czasów panowania króla Bolesława Chrobrego. Ród Strzemieńczyków od nazwy posiadanej wsi przybrał nazwisko rodowe Korzeńscy.

Właścicielem Korzennej w 1412 roku był Stanisław Korzeński, po nim w 1453 r. dziedziczy Klemens Korzeński herbu Wąż, który był kasztelanem czechowskim (Czechów na kielecczyźnie), oraz posiadał godność senatora. Jego synowie – Klemens, Piotr i Stanisław byli w 1470 r. współwłaścicielami Korzennej, Miłkowej i Feluszowej.

Na przełomie XV i XVI w. Korzenna posiadała już folwark i karczmę, a w 1513 roku została wybudowana szkoła parafialna co świadczy o dużym znaczeniu gospodarczym i oświatowym tej wsi w ówczesnym czasie. Około 1570 roku istniejący tu kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela zmieniony został przez Korzeńskich na zbór protestancki. Powrócił do rąk katolików w 1595 roku, spalił się w roku 1618. Wybudowano nowy pod wezwaniem św. Urszuli, który uległ spaleniu w 1952. W roku 1629 Korzenna należy do rodu Strońskich herbu Janina – który na ziemiach sądeckich datuje się od roku 1460.

Pierwszy rozbiór Polski przyłączył wieś Korzenna do państwa austriackiego.

W 1788 r. Korzenna przechodzi w ręce Koczanowiczów herbu Nałęcz wywodzących się z Koczanowa. Ród ten otrzymał szlachectwo w 1778r., nadane przez Wydział Stanów. Aleksander – Józef i brat jego Walczy – Franciszek mają w swoim posiadaniu Korzenną. Mieszkają w oddzielnych dworach. Walczy – Franciszek prowadząc życie hulaszcze w krótkim czasie pozbywa się swych posiadłości na rzecz swego ekonoma Kajetana Cudka pochodzącego z Szczyżyca. Po okresie dzierżawy Cudek wykupił ten majątek i stał się jego właścicielem. Rodzina ta zmieniła później swoje nazwisko na Dźwigniewsckich w dowód tego, że z chłopa wydźwignęła się na dziedzica. Do dworów należała większa część najlepszej ziemi.

Wiosna Ludów w 1848 r. przyniosła uwłaszczenie chłopów, stali się oni właścicielami ziemi, którą dotychczas użytkowali, lecz obciążenie nowymi podatkami nie przyniosła im większych popraw materialnych.

W 1867 r. w ramach dawnego powiatu nowosądeckiego w byłej Galicji powstają nowe powiaty, między innymi grybowski, w skład którego weszła Korzenna.

W pierwszej wojnie światowej zginęło około 9 osób, wieś nie uległa zniszczeniu. Stacjonowało tu zaplecze wojsk rosyjskich. Budynek szkolny zamieniony został na magazyn wojskowy. Po pierwszej wojnie w 1925r. Aleksander Koczanowicz dokonał podziału swego majątku na osiem części między swoje dzieci. Każde otrzymało po 40 morgów użytków rolnych i po 10 morgów lasu. Dwór Dźwigniewskich przetrwał do II wojny światowej jedynie pewną część otrzymał bratanek Cudka.

Na podstawie ustawy państwowej, chłopi dzierżawiący ziemię dworskie wykupili je na własność po bardzo niskich cenach.

Z dniem 1.04.1932 r. na wskutek likwidacji powiatu grybowskiego, Korzenna ponownie została włączona do powiatu nowosądeckiego. Na podstawie ustawy z dnia 23.03.1933 r. w powiecie nowosądeckim było jedno miasto wydzielone, pięć gmin miejskich oraz piętnaście gmin wiejskich, wśród nich gmina Korzenna do której należało 17 wiosek.

Działała na terenie Gminy Korzenna organizacja chłopska – lewicowa „Piast”, która domagała się poszanowania prawa i konstytucji, ustąpienie rządów sanacyjnych oraz poprawy położenia materialnego mas chłopskich.

W okresie II wojny światowej zginęły 23 osoby, z tego 10 Żydów, 2 osoby poniosły śmierć w czasie wkraczania wojsk niemieckich a reszta w obozach i na froncie. Uległo spaleniu 2 domy. Poza tym wieś nie doznała większych zniszczeń.

W latach okupacji istniała organizacja podziemna „Bataliony Chłopskie”. W rejonie Korzennej działał oddział „Sępa” – oddział chłopskiego ruchu oporu, który powstał wiosną 1943 r.

Dowodził nim jeden z najdzielniejszych żołnierzy Polski Podziemnej Kazimierz Wątróbski pseudo „Sęp” pochodzący z Wilczysk, wsi odległej od Korzennej o 8 km. Przebywało w tym oddziale około 18 obywateli radzieckich. Gościli też w grupie Sępa lotnicy angielscy, którzy 17.VII. 1944r. zostali zestrzeleni w walce powietrznej i spadli na teren wsi Lipnicy Wielkiej. Oddział posiadał najbogatszy na południu Polski dorobek. Do poważniejszych operacji należało między innymi rozbrojenie posterunku żandarmerii w Korzennej.

Po zakończeniu wojny dwór Dźwigniewskich podległ parcelacji. Las upaństwiowiono – 66 ha, a 56,03 ha gruntów zostało rozparcelowanych między wyrobników dworskich.

Z dniem 1.01.1955 roku następuje  reorganizacja administracji terenowej. Dokonano podziału dotychczas istniejących gmin i utworzono gromadzkie rady. Korzenna została siedzibą gromadzkiej rady w skład której wchodziło 5 wiosek. Hamujący wpływ na rozwój gospodarczy wsi wywierały złe warunki komunikacyjne i utrudniony kontakt z miastem. Sytuacja ta ulegała poprawie po wybudowaniu drogi w latach 1956-58 łączącej wieś z Nowym Sączem i uruchomieniu linii autobusowej. Ważnym wydarzeniem dla wsi była elektryfikacja w 1966 r. Przyniosła ona postęp techniczny i kulturalny wsi oraz modernizacje gospodarstw rolnych.

W wyniku zmian administracji państwowej z dniem 1.01.1973 Korzenna staje się siedzibą gminy w skład której wchodzi 16 otaczających wiosek.

 Opracowanie na podstawie kroniki parafialnej kościoła NMP w Korzennej